Havayolu ulaştırma sektörü, 14.10.1983 tarihinde kabul edilen 2920 sayılı Sivil Havacılık Kanunun yürürlüğe girmesiyle birlikte, özellikle 1980’lerin ikinci yarısından itibaren belirgin bir gelişme içine girmiştir. Bu dönemde THY’nin kendini geliştirmekte; iç hatlardan çok dış hatlara yönelmekte olduğu, aynı zamanda da özel sektör havayolu işletmelerinin sayılarında, filo kapasitelerinde ve sektörden aldıkları payda önemli artışlar gözlenmektedir. Havaalanı yatırımlarının, 80’li yılların sonundan itibaren havaalanı yapımından daha ziyade, mevcut yapıların geliştirilmesi üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Yıldan yıla istikrarlı bir artış içerisinde olan toplam gelen-giden yolcu sayısının genelde Atatürk, Antalya, Esenboğa ve Adnan Menderes havalimanlarında yoğunlaştığı görülmektedir. Mevzusu geçen havalimanlarının bu yoğunluğu karşılayabilecek kapasiteye ulaşabilmesi için 80’li yılların sonundan itibaren benimsenen mevcut yapının geliştirilmesine yönelik uygulamalar gerekmektedir. Bu uygulamalar da günbegün hız kazanmaya başlamıştır. Özel havayolu işletmelerinin genelde karşılaştıkları sorunlar; işletme sermayesi sıkıntısı, nispeten yaşlı uçaklarla operasyon yapma dezavantajı, bakım-onarım ve diğer alt yapı imkanlarının yetersizliği, faaliyetlerin her kademesinde kalifiye personel temininde karşılaşılan güçlükler ve sektörün yeteri kadar desteklenmemesidir. Yap-İşlet-Devret modeli bu sorunlara nispeten de olsa çözümler sunabilmektedir.
Yap-işlet-Devret modelinin faydalarının anlaşılmasının ardından bu modele biraz daha ağırlık verilmeye başlanılmıştır. Devlet projeyi özel sektöre devrederek devlet ve özel sektörün karşılıklı olarak birbirinden yararlanmaları sağlanmıştır. Bu bağlamda şuana kadar yapımı tamamlanan veya yapımı için girişimlerde bulunulan havalimanlarını inceleyecek olursak, mevcut yapının geliştirilmesine yönelik uygulama olarak; Yap-işlet-Devret modeli çerçevesinde yapımı gerçekleştirilen Antalya Havalimanı yeni dış hatlar terminal binası 31.03.1998 tarihinde hizmete verildi.
Şimdi de Antalya ikinci Dış Hatlar Terminali ihalesi için teklif verme süresi doldu. Bayındır tarafından işletilen Antalya Dış Hatlar Terminali’nin artan kapasitesini karşılamaya yönelik olarak çıkılan ihale için, şartname alan 19 firmanın altısı teklif verdi. Çelebi, Bilkent Holding, Nurol, Limak, İçtaş ve Bayındır tarafından verilen zarflar inceleniyor. İhale komisyonu öncelikle teknik ve mali yeterlilikleri incelerken, inşaatın ne kadara mal olacağı da önem taşıyor. Yapılan yatırım karşılığında istenilen işletme süresinin kısalığına bakılarak ihale neticelendirilecek.
DHMİ tarafından işletilen Atatürk Havalimanı 30 aylık yatırım suresinden sonra en kısa işletme süresini veren Tepe-Akten-Ve Ortak Girişimi tarafından 17.02.1998 de fiilen inşaatı başlatılmış ve 5 Ocak 2000 yılında terminal binası ve otopark hizmete geçirilmiştir. Bunun ardından yılda 14 milyon olan yolcu kapasitesini arttırmak amacıyla TAV ile ek sözleşme imzalanarak 13 ay 15 günlük ek süre ile terminalin TAV tarafından teslim edileceği tarih 07.07.2005’e uzatılmıştır.
Havayolu sektörünün büyük bir yükünü çekmesi nedeniyle Türkiye açısından büyük öneme sahip olan Atatürk Havalimanının Yap-İşlet-Devret modeline ait tarihleri tekrar hatırlayacak olursak;
- 28.06.1995 Atatürk Havalimanı Yeni Dış Hatlar Yolcu Terminali Proje Yarışması için ihaleye çıkıldı. İhale, Kantaşı firması tarafından kazanıldı.
- 13.02.1997 Atatürk Havalimanı Yeni Dış Hatlar Yolcu Terminali Proje İhalesini kazanan Kantaşı firmasının hazırlamış olduğu proje üzerinden yap-işlet-devret modeli kapsamında uluslararası ihaleye çıkıldı. İhaleyi 306 Milyon dolarlık yatırım karşılığında 3 yıl 8 ay 20 gün işletme süresi teklif eden TAV Konsorsiyumu kazandı. Terminal kapasitesi 14 milyon yolcu/yıl.
- 14 10 1997 TAV ile DHMI arasında imtiyaz Sözleşmesi imzalandı. Sözleşmeye göre TAV’a yolcu tarantısı verilerek zarar etmesinin önüne geçildi.
- 17.02 1998 TAV Konsorsiyumu’na yer teslimi yapılarak, 30 aylık inşaat süresi fiilen başlatıldı.
- 05.01.2000 inşaat çalışmaları tamamlanarak terminal binası ve otopark hizmete açıldı.
- 30.05.2000 14 Milyon yolcu/yıl kapasiteli yolcu terminalinin kapasitesini arttırmak üzere TAV ile ek sözleşme imzalandı. Buna gere 13 ay 15 günlük ek sureyle terminalin TAV tarafından teslim edileceği tarih 07 07 2005’e uzatıldı.
- 14.10.2003 Ek süre verilmesine konu olan inşaat ve sözleşme ile ilgili olarak, Başbakanlık Teftiş Kurulu tarafından soruşturma başlatıldı.
- 12.04 2004 tarihinde bir ihale daha gerçekleşti.
Devlet Hava Meydanları işletmesi [DHMI] Genel Müdürlüğü’nün, Esenboğa Havalimanı iç ve dış hatlar terminalinin Yap-işlet-Devret Modeliyle yenilenmesi için açtığı ihaleye, Tepe inşaat Sanayi -Aklen inşaat Turizm Ticaret ve Vie [TAV] ortaklığı 15 yıl 8 aylık işletme süresiyle en iyi teklifi verdi. DHMİ’nin, Atatürk ve Antalya’nın ardından Ankara Esenboğa Havalimanı’nı yenilemek üzere çıktığı ihale için Park Holding, İçtaş İnşaat-Costain lnternational, TAV, Çelebi, Çakır Yapı, Makyol İnşaat, Urart Gümrüksüz Mağaza işletmeciliği, Gama ve Albayrakların arasında bulunduğu 9 firma dosya aldı. İhaleye, yalnızca İçtaş inşaat- Costain lnternational ile TAV teklif verdi. DHMİ APK Daire Başkanı Funda Ocak’ın başkanlığında oluşturulan komisyon, “En az işletme süresini teklif eden firmanın” ihaleyi kazanacağını belirtti. Teklif zarfları noter huzurunda açıldı. İbrahim Çeçen’in sahibi olduğu Çeçen Grubu şirketlerinden İçtaş inşaat ile Costain lnternatıonal’ın oluşturduğu ortaklık işletme süresi olarak 17 yıl 6 ay, Tepe-Aklen ise 15 yıl 8 aylık teklif sundu Daha az işletme süresi öneren TAV, prosedürün tamamlanması kaydıyla yatırımla görevlendirildi. TAV, Atatürk Havalimanı Dış Hatlar Terminali’ni hedeflenenden 8 ay önce bitirmişti. Ankara Esenboğa Havalimanı’nın iç ve Dış Hatlar Terminallerinin genişletilerek yapımı ve işletmesi için açılan ihaleyi 15 yıl 8 aylık sure ile İstanbul Atatürk Havalimanı Dış Hatlar Terminal binasını inşa eden ve halen işletmekte olan Tepe – Aklen – Vie [TAV] Grubunun kazandığı ihalenin kesin sonuçlanması için DHMI ve Ulaştırma Bakanı’nın onay gerekiyor.
Türkiye’de, Atatürk, Antalya ve Sabiha Gökçen Havalimanları özel şirketler tarafından işletiliyor. Devlet Hava Meydanları tarafından işletilen diğer havaalanlarının içinden uygun niteliklere sahip olanlarının terminalleri Yap – İşlet – Devret modeliyle özelleştirilecek.
Yap-işlet-Devret modeline göre yapılması düşünülen havaalanları, Milas – Bodrum Havalimanı yeni dış hatlar terminali binası 21.07 2000, Adnan Menderes yeni dış hatlar terminal binası, kat otopark ve mutemmimleri işi ise 07.07.2000 tarihinde ihale edilmesi planlanırken halen bir ihale söz konusu değildir. Ama 11 Kasım 2004 de Dalaman Havalimanı Dış Hatlar Terminali için de teklif verme süresi sona ermektedir. TAV’lı yeni günlere…
Mehmet Akpınar