Endüstri 4.0 dönüşümü ile birlikte hayatımıza hızlı bir giriş yapan “Üç Boyutlu Baskı Teknolojisi”, beraberinde üretim, taşıma, depolama ve tedarik zinciri yönetiminde köklü değişimler getirmiştir. Konunun detaylarına inmeden önce öncelikle “Üç Boyutlu Baskı Teknolojisi”nin ne olduğunu açıklayalım: Üç Boyutlu baskı, eklemeli (aditif), dijital ya da hızlı üretim gibi değişik isimlerle de bilinen ve kullanıcıların dijital üç boyutlu modellerden karmaşık geometrilere sahip somut objeler yaratmasına imkân veren çeşitli teknoloji ve üretim proseslerini ifade etmektedir. Klasik üretim teknolojilerinin aksine, üç boyutlu baskı teknolojisi kullanıcıların plastik, metal, seramik, reçine, kumtaşı, biyomateryal, yiyecek içerikleri gibi çok çeşitli malzemeleri kullanarak yüksek karmaşıklıktaki ürünlerin çok daha kısa sürede üretmelerini sağlar. Bu teknoloji başta uçak, tren ve otomobil yedek parçası üretimi, medikal ve çeşitli prototip uygulamaları olmak üzere çok geniş uygulama alanlarına ve çok çeşitli geometrileri işleme potansiyeline sahiptir.
Üç Boyutlu Baskı Teknolojisi, dijital ortamda bulunan tasarımların gerçek hayata taşınması açısından prototip endüstrisinde devrim yapmış durumdadır. Gerek çok farklı endüstriyel uygulama alanları, gerek mevcut üretim süreçlerini destekleme, değiştirme ve yerine geçme potansiyeli ile, gerekse sunduğu ürün uyarlama imkânları ile küresel tedarik zinciri ve lojistik endüstrisini etkileyecek en önemli inovasyonlardan biri olarak görülmektedir. Üç Boyutlu Baskı Teknolojisinin, tedarik zinciri üzerinde çok farklı boyutlarda değişikliklere sebep olacağı öngörülmektedir. Bu etkilerin gerek yapısal gerek yönetsel boyutlarda olacağı ve üç boyutlu baskı teknolojisinin kitlesel bireyselleştirme (mass customisation), kaynak verimliliği, üretimin merkezden yönetilmemesi, dağıtım yönetimi, karmaşıklığın azaltılması, envanter ve lojistiğin rasyonelleştirilmesi, ürün tasarımı ve prototip, güvenlik ile ilgili kolaylıklar sağlayacağı beklenmektedir.
Üç boyutlu baskı teknolojisi, prototip sürelerinin ve maliyetlerini azaltması başta olmak üzere bir fikrin ticarileşmesinde önemli iyileşmeler sağlamaktadır. Bu teknolojinin getirdiği hızlı prototipleme imkânı ile birlikte inovasyonun hızlı yaratılması, tasarımın dijital ortamda oluşundan dolayı rahatça paylaşılabilmesi ve revizyonunun çabuklaşması, ürünlerin piyasaya mümkün olduğunca erken sürülmesi, dolayısı ile sadeleşen ve etkinleşen bir inovasyon süreci söz konusudur.
Üç boyutlu baskı teknolojisi, müşteri talebi üzerine, tüketim yerine en yakın noktada ve kişiselleştirilmiş üretim yapılma imkânı sağlamaktadır. Üç Boyutlu Baskı Teknolojisi, fiziksel ürünün fiilen üretilmesi, taşınması ve dağıtımı yerine tüm ürün gamı için dijital ortamda üç boyutlu model dosyalarının tutulması ve müşteriye en yakın noktada üç boyutlu yazıcıdan basılmasına imkân vermektedir. Böylelikle tamamen müşteri tasarımına uygun, düşük miktarlarda ve müşteriye en yakın noktada baskı yapmak mümkün hale gelmektedir. Dolayısı ile teknoloji, kitlesel bireyselleştirme kavramını desteklemektedir. Tedarik zinciri yönetimi açısından bu durum, direkt olarak ‘müşteri taleplerine cevap verebilme’, ‘kısalan ürünün pazara sunulma süreleri’ ve ‘esneklik’ anlamına gelmektedir. Bu bağlamda teknoloji tedarik zinciri yönetiminin müşteri odaklılık, entegrasyon, hızlı cevap verme, verimlilik gibi en temel birçok kavramını direkt olarak destekler niteliktedir.
Yukarıda belirttiğimiz üzere, üç boyutlu baskı teknolojisi kullanımı tedarik zinciri süreçleri üzerinde çeşitli noktalarda çarpıcı değişimlere ve sadeleşmeye sebep olacaktır. Bu değişimlerle birlikte, tasarımdan başlayarak birçok süreçte oluşan ve çeşitli maliyet unsurlarında azalma veya ortadan kalkma söz konusu olacaktır: Tasarım sürecinin daha bilgisayar destekli ve diğer süreçlerle daha entegre hale gelmesi ile, tasarım aşamasında pahalı ve karmaşık kalıp ve araçlar için yüksek miktarda yatırım ihtiyacı kalmayacaktır. Prototip, işlem, yeniden işlem, fire maliyetleri ve zaman kayıplarında iyileşmeler elde edilecektir. Dağıtım ve depolamada birçok fiziksel malzeme hareketinin azalması ya da ortadan kalkması ile, ilgili lojistik ve envanter maliyet unsurlarının da azalması ya da ortadan kalkması söz konusu olacaktır. Malzeme taşıma ve elleçleme ile ilgili maliyet ve zaman kayıpları azalacak, envanter ve depo yönetimi ile ilgili genel giderlerin azalması mümkün olacaktır. Üretimde oluşan birçok maliyetin azaltılması söz konusu olacaktır. Farklı aşamalarda oluşan hazırlık zamanı kayıplarında azalma ve operasyonda oluşan çeşitli verimliliklerden dolayı maliyetlerde iyileşme sağlanacaktır. Dolayısı ile bu tür maliyetleri haklı çıkaracak yüksek üretim miktarlarına gerek kalmadan, yani ölçek ekonomisine ihtiyaç duymadan, az miktarda üretimin düşük maliyetle yapılabilmesi imkânlı olacaktır. Özellikle bireyselleştirilmiş ve küçük parti miktarları ile çalışan üretimlerde birim maliyetlerde azalma olabilecektir.
Tedarik zinciri yönetimindeki en temel uygulamalarından biri olan dış kaynak kullanımı, şüphesiz ki üç boyutlu baskı teknolojisi için de geçerlidir. Firmaların bu teknolojiye şirket bünyesinde yatırım yapmadan ilgili servis sağlayıcılardan hizmet alarak ulaşması mümkündür. Çeşitli lojistik, insan kaynakları hatta bilgi teknolojileri ile ilgili süreçlerinin dış kaynak kullanımı ile elde edilmesine benzer şekilde, firmalar Tedarik Zinciri Yönetiminde tedarik zinciri süreçlerinin belli aşamalarında üç boyutlu baskı teknolojisinde uzman partnerleri devreye sokup, ilgili hizmeti uzman partnerlerden alma stratejik kararına gidebileceklerdir. Bu durumun tedarik zincirinde dış kaynak kullanımına yeni bir boyut getirmesi beklenmektedir. Dış kaynak kullanımındaki ‘uzmanlaşma’ ve ‘işi uzmanına bırakma’ mantığından hareketle, teknolojinin yaygın kullanımındaki en büyük engellerden biri olan ilk yatırım maliyeti konusunda ara yollar bulma imkânı ortaya çıkacaktır. Teknolojinin elde edilme maliyetlerinde yaşanacak değişimlerin tedarik zinciri esnekliğine, ürün bireyselleştirilmesine ve ürün çevikliğine olumlu katkıları olacaktır. Bu konuda uzman hizmet sağlayıcı firmalar yaygınlaştıkça, şebeke üzerinde yeni uzun dönemli partnerliklerin oluşması söz konusu olacaktır. İlgili uzman firmalar tedarik zinciri ilişkilerine ve iş akışlarına değişik noktalarda müdahil olacaklar ve zaman içinde stratejik oyuncular haline geleceklerdir.
Azalan lojistik ihtiyaçları, değişen ürün yapısı ve değişen envanter kararları ile birlikte, mevcut üretim ve dağıtım noktalarının değişmesi ve bazı tedarik zinciri aşamalarının ortadan kalkması söz konusu olacaktır. Dağıtım kanalları kısalarak sadeleşecek, çeşitli üretim ve depolama noktaları yer değiştirecektir. Azalan lojistik depolama ihtiyaçları doğrultusunda büyük dağıtım noktaları da yer değiştirecek ve azalacaktır. Gerek gelen (inbound) lojistik gerek üretim gerekse giden (outbound) lojistik tarafında şebeke yapısı sadeleşecek ve kademe sayıları azalacaktır. Dolayısı ile, şebeke genel tasarımı açısından daha önce alınmış stratejik tasarım kararları sorgulanmak zorunda kalacak ve tedarik zinciri karmaşıklığı açısından önemli sadeleşmeler söz konusu olacaktır. Daha dijital ve lokal, daha sade yapılar ile birlikte üretimin verimli yönetimi söz konusu olacaktır. Dolayısı ile teknolojinin, tedarik zinciri karmaşıklığını azaltacak bir potansiyele sahip olduğu ve şebekelerin üretim odaklı bir yapıdan daha talep ve müşteri odaklı bir yapıya dönüşmesinde önemli bir rol oynayacağı öngörülmektedir.
Yukarıda bahsi geçen değişiklikler şüphesiz ki yönetsel boyutta da değişimleri birlikte getirecektir. Gerek üretim gerek tedarik gerekse dağıtım tarafındaki sadeleşmeler firmalar için organizasyonel boyutta daha yalın, hiyerarşisi daha az olan ve daha işbirlikçi organizasyonel yapıları ortaya çıkaracaktır. Teknolojinin yaygınlaşması ve güçlü tasarım ve üretim araçlarının herkes tarafından ulaşılabilir hale gelmesi ile birlikte, tasarım ve üretim bölümleri arasındaki yetki-sorumluluk ve rol tanımlarının keskin sınırları gittikçe azalacaktır. Tasarım dosyası üzerinde başta müşteri olmak üzere ilgili tüm tarafların birlikte çalışabileceği, hızlı bir şekilde geri bildirim sağlayabileceği, gerekli revizyonların hızlıca yapılabileceği bir ortam söz konusudur. Dolayısı ile ürünün hızlıca hayata geçirilebileceği, daha işbirlikçi, daha etkileşimli, daha dinamik ve daha sade organizasyonel ve yönetsel yapılar söz konusu olacaktır. Böyle bir yapıda alıcı/satıcı, tasarımcı/müşteri, profesyonel/amatör ayrımları gittikçe azalacaktır. Üç boyutlu baskı hizmetinde uzmanlaşan ve dış kaynak olarak baskı hizmeti sağlayan firmalar tedarik zincirin yönetiminde stratejik partnerler haline geleceklerdir. Yönetsel ve organizasyonel açıdan müşteri ile çok daha fazla iletişim içinde, daha yalın ve dinamik yapılar ortaya çıkacaktır. Partnerler arasındaki iletişim, iş birliği ve entegrasyon farklı seviyelere taşınacaktır. Bu durum, tedarik zinciri yönetiminde önemi gittikçe artan ve sıklıkla yer bulan işbirlikçi ve teknoloji destekli organizasyonel yapılara doğru olan değişimi direkt olarak desteklemektedir.
Sürdürülebilirlik, çevre ve sosyal sorumluluk kavramları günümüz tedarik zincirinde gittikçe önem kazanan unsurlardır. Bu nedenle teknolojinin bu başlıklarda ne tür bir etkisi olacağının ortaya konması ayrıca önem arz etmektedir. 3 Boyutlu Baskı Teknolojisinin kaynak kullanımının daha verimli hale getirilmesi, lojistik hareketlerinin azaltımı gibi temel değişimler nedeniyle karbon salınımı ve karbon ayak izini azaltacağını öngörmektedir. Süreçlerdeki iyileştirmelerle birlikte daha az atık üretimi, geri dönüşüm materyallerinin kullanımının iyileştirilmesi gibi direk çevresel etkilerin elde edilmesi de beklenmektedir. Teknolojinin kullanımı ile tüm ürün yaşam döngüsü boyunca enerji kullanımı, kaynak ihtiyacı ve ilgili karbon emisyonu azaltımı söz konusudur. Üretimdeki kaynak kullanımının iyileşmesi, israf ve atıkların azaltımı ve geri dönüşüm materyallerindeki iyileştirme yine çevresel boyutta iyileştirmelere sebep olacaktır. Sadece gereken miktarda malzeme kullanılması, artan geri dönüşüm imkanları, envanter seviyelerinin azaltımı, karbon emisyonunun önemli kısmından sorumlu olan taşıma aktivitelerinin azaltımı verimlilik, enerji kullanımı ve çevre boyutundaki iyileştirici etkenler olarak ortaya konmaktadır.
Sonuç olarak; Teknolojinin tedarik zinciri yönetimi açısından hiç şüphesiz ürün tasarımı, prototip ve inovasyon, temel üretim ve envanter yönetimi, maliyetler, dış kaynak kullanımı, şebeke tasarımı ve yapısı, yönetsel ve organizasyonel kavramlar, sürdürülebilirlik ve çevre açısından çok önemli değişimlere sebep olacağı beklenmektedir. Artık bebeklik dönemini geçmiş olan üç boyutlu baskı teknolojisi, tedarik zinciri açısından ölçek ekonomilerini temelinden sarsan, tasarım-üretim-teslimat kavramları arasındaki sınırları gittikçe azaltan hem müşteriye isteğine göre uyarlanmış hem de yüksek miktarda üretim yapabilme yeteneğini sağlayan ve sonsuz ürün uyarlama imkânları sunan bir karaktere sahiptir. Bu anlamda teknoloji, tedarik zincirinin verimliliği, entegrasyonu, esnekliği, çevikliği ve müşteri odaklılığı açısından çok önemli fırsatlar sunmaktadır. Partnerler arası iş birliğini farklı bir boyuta taşımakta, müşteriyi daha tasarım aşamasında çok etkin bir şekilde tüm sürece dâhil etmektedir. Dolayısı ile üç boyutlu baskı teknolojisi yakın dönemde tedarik zinciri yönetimi anlayışını etkileyecek en önemli teknolojik unsurlardan biri olacaktır.
ONURCAN RODOPLU
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ LOJİSTİK KULÜBÜ BAŞKAN YARDIMCISI