Küresel ekonominin karmaşık yapısında ülkelerin ekonomik gelişimlerini veya uluslararası ticaretle olan yakınlıklarını etkileyen temel faktörlerin başında tedarik zinciri yönetimleri gelmektedir. Bu doğrultuda, lojistik faaliyetlerinin kalitesi / kalitesizliği, herhangi bir ülkenin, yatırımlar, reel büyüme ve dış ticaret gibi ekonomik ve ticari aktiviteleri üzerinde belirleyici rol oynamaktadır. Bu noktada, lojistik faaliyetlerinin verimlilik açısından ölçümlenmesi, söz konusu ekonomik ve ticari aktivitelerin gelişimi bakımından önemli bir referans haline gelmiştir.
Lojistik performansının ölçülmesine yönelik mevcut durumdaki en gelişmiş yöntem Dünya Bankası (DB) tarafından her iki yılda bir yayınlanan Lojistik Performans Endeksidir (Logistics Performance Index-LPI). Bu Endeks 2007 yılından itibaren yayınlanmakta olup, temel olarak, ülkelerin lojistik faaliyetlerine ilişkin performanslarını ölçmeyi ve kıyaslamayı amaçlamaktadır. LPI, en son 2016 yılında yayınlanmış ve 160 ülkenin lojistik performansları kıyaslanmıştır[1].
LPI, ülkelerin lojistik tedarik zinciri performanslarını uluslararası (international) ve ulusal (domestic) olmak üzere iki ana perspektifte inceler. Her iki incelemede, LPI, lojistik alanında faaliyet gösteren ve sahada olan operatörlerin katıldığı anketler ile ölçüm sağlar[2].
Uluslararası perspektifte, LPI, DB tarafından belirlenen, ticaretin 6 ana boyutu üzerinden ülke göstergelerini kıyaslar. Bunlar, ülkelerin, gümrük ve sınır yönetiminde verimlilikleri, ulaştırma ve ticaret altyapılarındaki kalite, sevkiyatların rekabetçi fiyatlar ile düzenlenmesinde kolaylık, lojistik hizmetlerinin kalitesi ve yeterliliği, yüklerin takibi ve izlenebilirliği ile eşyanın alıcılara zamanında ulaştırılması sıklığı (timeliness) olarak ifade edilebilir[3].
Ulusal perspektifte ise ilgili ülkelerin ulusal lojistik süreçlerinin ayrıntılı değerlendirilmesiyle ilgili ölçümler gerçekleştirilir. Bu çerçevede, ülkelerin lojistik performanslarını etkileyen 4 temel belirleyici üzerinde durulur. Bunlar; altyapı, hizmetler, sınır işlemleri ve zaman ile tedarik zinciri güvenilirliği olarak sayılabilir[4].
Lojistik Performansı- Ekonomik Büyüme- Yatırımlar Etkileşimi (Döngüsü)
LPI, yayınlandığı ilk günden günümüze gelen sürede, anket yöntemi ile oluşturulan basit bir göstergeden ziyade, ülkelerin lojistik faaliyetlerindeki güçlü ve zayıf yönleri işaret eden, aynı zamanda, tedarik zincirinin bileşenleri olan ve sahada zorluklar veya kolaylıklarla birebir karşılaşan operatörlerin tecrübelerini yansıtan bir “çapalama (anchoring)” haline dönüşmüştür. Kamu ya da özel sektör karar vericilerinin bu çapaya bakarak politikalarını oluşturmaları veya yatırımlarda, bu Endeksi referans alarak karar vermeleri söz konusu olmaktadır.
Bununla birlikte, yapılan birçok çalışma ile ülkelerin ticari faaliyetlerindeki artış/azalış ile LPI’nin aynı trendde seyretmesi, lojistik işlemlerinin verimliliğinin yani performansının ekonomik gelişme ve büyüme ile yakın ilişkide olduğu, hatta ekonomik gelişmeyi doğrudan etkilediği ortaya konulmuştur. Özgür Kabak, Şule Önsel Ekici ve Füsun Ülengin tarafından yapılan ve lojistik performansı ile ihracat arasındaki ilişkiyi ortaya koyan çalışmada, ekonomik büyüme ile ulaştırma/lojistik faaliyetlerinin birbirini karşılıklı olarak etkilediğini gösteren araştırmaların bulunduğu ifade edilmiştir[5].
Jean-Paul Rodrigue tarafından Inter-American Development Bank için yapılan çalışmada söz konusu etkileşim (interaction) daha net görülmektedir. Söz konusu araştırmada, Latin Amerika ülkelerinin lojistik performansları incelenmiş ve bu inceleme sonucunda, gelişmiş lojistik sektörünün ülkelerin ekonomik büyümesini etkileme rolünün olduğunu ortaya konulmuştur[6]. Rodrigue, lojistik performansı ile ekonomik gelişme (ki bunun içinde yatırımlar da yer alır) arasındaki etkileşimi “shifting from a vicious to a virtuous cycle (kısır-döngüden hayırlı-döngüye kayma)” olarak görülebileceğini ifade eder[7]. Diğer bir deyişle, lojistik performansı düşük olan “lojistik dostu olmayan” (logistics unfriendly) ülkelerdeki döngüde (vicious circle); karmaşık prosedürler, mevzuat zorluklarını, mevzuat zorlukları pazar itici güçlerinin azlığını, itici güçlerdeki azlık sınırlı yatırım teşviklerini, sınırlı yatırım teşvikleri hizmetlerde kalite düşüklüğünü ortaya çıkarmakta, bu da döngüye başa çevirerek karmaşık prosedürlere yol açmaktadır. Bu döngünün kırılması korumacı politikalardan ziyade kolaylaştırıcı politikaların benimsenmesi ile olacaktır. Bunun için de “lojistik dostu” olmaya yönelik reformların gerçekleştirilmesi gerekir. Bu noktadan sonra döngü kısırlıktan çıkarak; yatırımların teşvik edildiği, bunun ölçek ekonomilerine dönüştüğü, ölçek ekonomilerinin yüksek hizmet kalitesini getirdiği, prosedürlerin belirgin olduğu, bunların da liberal pazara dönüştüğü bir yapıya kavuşacaktır[8] (virtuous circle).
Lojistik ve ekonomik gelişim arasındaki bu döngüye doğrudan yabancı yatırımlar çerçevesinden de bakmak faydalı olacaktır. Buradan hareketle, söz konusu döngüye, doğrudan yabancı yatırımların (foreign direct investment) (FDI) lojistik performansı iyi olan ülkelere yönelmesi, bu yatırımların da yeniden tedarik zinciri alt yapı yatırımlarına dönüşmesi şeklinde bir zincir daha ilave edilebilir. Bu yöndeki verilerin incelenmesinden de görüleceği üzere, yatırımcılar ülkelerin ekonomik stabilizasyonuna önem verdikleri kadar o ülkenin “küresel değer zinciri” anlayışına ve bunu etkileyen lojistik performansını da dikkatle inceleyerek karar vermektedir. Bu etkileşime tipik örnek olarak Singapur verilebilir. 2012 yılı LPI sıralamasında 4.13[9] göstergesi ile birinci sırada yer alan Singapur bir sonraki yıl olan 2013’te 64.684.568.049[10] USD’lik doğrudan yabancı yatırım çekerek en fazla yabancı yatırım çeken 6.ülke olmuştur[11]. 2016 yılı LPI sıralamasında %97.4 performansı ve 4.14’lük göstergesi ile 5.sırada yer alan Singapur 2016 yılında 61.596.847.011 USD’lik doğrudan yabancı yatırım çekmiştir[12]. Singapur böylece 2016 yılında en fazla doğrudan yabancı yatırım çeken 7.ülke olmuştur[13]. Singapur’un önemli lojistik alt yapı yatırımları bir taraftan ülkenin lojistik performansını artırırken diğer taraftan da yabancı yatırımların ülkeye çekilmesinde ciddi rol oynamıştır. Örneğin, Singapur’daki Changi Airport dünyanın en kargo havalimanı haline getirilerek, haftalık 6500 uçuş hizmeti ile yılda 2 milyon ton kargonun elleçlenmesine olanak tanınmıştır[14]. Bu da lojistik-yatırım-ekonomik gelişim döngüsünün (etkileşiminin) gerçekleşmesinin önemli bir göstergesidir.
Tablo.1. Doğrudan Yabancı Yatırım
| 1990 | 2000 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | |||
| Germany | 3,003,918,963.2 | 247,986,590,494.9 | 30,926,055,579.1 | 56,668,665,257.6 | 86,053,684,912.3 | 97,480,731,019.8 | 65,464,274,951.5 | 67,407,574,806.8 | 16,721,265,607.3 | 52,576,912,740.7 | 52,474,196,612.4 | ||
| Singapore | 5,574,738,855.4 | 15,515,295,182.2 | 12,200,705,251.9 | 23,821,209,699.6 | 55,075,864,345.0 | 49,155,975,338.0 | 56,236,647,374.5 | 64,684,568,049.2 | 73,986,661,931.3 | 70,579,746,513.2 | 61,596,847,011.4 | ||
| Hong Kong SAR, China | .. | 70,495,739,305.8 | 67,035,187,587.7 | 54,275,707,074.3 | 82,709,142,976.3 | 96,135,081,265.1 | 74,887,135,901.3 | 76,857,453,417.9 | 129,847,455,921.5 | 181,047,431,127.2 | 117,109,696,832.3 | ||
| Created from: World Development Indicators Series : Foreign direct investment, net inflows (BoP, current US$)
Tablo.2. LPI 2012[1] |
|||||||||||||
[1] https://lpi.worldbank.org/international/global/2012
| Country | Year | LPI Rank | LPI Score | Customs | Infrastructure | International shipments | Logistics competence | Tracking & tracing | Timeliness |
| Singapore | 2012 | 1 | 4.13 | 4.10 | 4.15 | 3.99 | 4.07 | 4.07 | 4.39 |
| Hong Kong, China | 2012 | 2 | 4.12 | 3.97 | 4.12 | 4.18 | 4.08 | 4.09 | 4.28 |
| Finland | 2012 | 3 | 4.05 | 3.98 | 4.12 | 3.85 | 4.14 | 4.14 | 4.10 |
| Germany | 2012 | 4 | 4.03 | 3.87 | 4.26 | 3.67 | 4.09 | 4.05 | 4.32 |
Yine, Hong Kong’un LPI ile FDI göstergelerine bakıldığında aynı eğilimde seyrettiği görülmektedir. Hong Kong 2012 yılı LPI’ında 4.12’lik gösterge ilke ikinci sırada yer alırken, 2013 yılında çektiği doğrudan yabancı yatırım miktarı 76.857.453.417 USD’dir[16]. Bu yatırım miktarı ile Hong Kong 2013 yılında 4.sırada yer almıştır[17].
Bir diğer tipik örnek ise Almanya gösterilebilir. Almanya, doğrudan yabancı yatırım çekme konusunda önemli bir ülke durumunda iken aynı zamanda lojistik performans endeksi sıralamasında en başta gelen ülkeler arasındadır.
Sonuç:
Ülkelerin lojistik verimlilikleri ve performanslarının ekonomik gelişmeyi tetiklediği konusunda önemli bulgular vardır. Küreselleşmenin her alanda farklı versiyonlarının yaşandığı günümüzde, uluslararası ticaretin gelişimi ve ekonomik büyümede etkinliğin yakalanabilmesi bakımından yatırımların artması bir ülke için hayati öneme sahiptir. Yatırımların artırılması ise birden çok faktöre bağlıdır. Bu çerçevede, LPI’nın, özellikle 2016 versiyonundan sonra, popüler bir şekilde tedarik zincirinin gündemine oturmasının esas nedenlerinden biri, bahsedilen yatırım ve ekonomik büyüme arasındaki derin ilişkidir. Lojistik performansı, bir ülkede üretilen ürünlerin üreticiden satıcıya buradan da nihai tüketiciye kadar tedarik zincirindeki fonksiyonların karşılaştığı zorluklar, dar boğazlar veya kolaylıklar ile bunların ticaretin yapılış ve ekonomik büyümedeki dolaylı etkilerinin gözlenmesi bakımından ciddi bir role sahiptir. Bir diğer ifade ile ülkeler ne kadar iyi lojistik performansı gösterirse o derecede iyi bir şekilde dünya ticaretine eklemlenecek ve ekonomik büyümeden payını alacaktır. Bu nedenle, lojistik performanslarının ölçümlenerek takip ve değerlendirmeye tabi tutulması önem arz etmektedir.
[1] https://lpi.worldbank.org/about
[2] https://lpi.worldbank.org/about
[3] https://lpi.worldbank.org/international
[4] https://lpi.worldbank.org/domestic
[5] research.sabanciuniv.edu/31089/1/lm-scm2016-kabakonselulengin.docx, s.2
[6]https://publications.iadb.org/bitstream/handle/11319/5436/thebenefitsoflogisticsinvestments:opportunitiesforlatinamericaandthecaribbean.pdf?sequence=1, s.25
[7]https://publications.iadb.org/bitstream/handle/11319/5436/thebenefitsoflogisticsinvestments:opportunitiesforlatinamericaandthecaribbean.pdf?sequence=1, s.25
[8]https://publications.iadb.org/bitstream/handle/11319/5436/thebenefitsoflogisticsinvestments:opportunitiesforlatinamericaandthecaribbean.pdf?sequence=1, s.25
[9] https://lpi.worldbank.org/international/global/2012
[10] http://databank.worldbank.org/data/reports.aspx?source=2&series=BX.KLT.DINV.CD.WD&country=
[11] https://www.theguardian.com/news/datablog/2014/jun/24/foreign-direct-investment-which-countries-get-the-most
[12] http://databank.worldbank.org/data/reports.aspx?source=2&series=BX.KLT.DINV.CD.WD&country=
[13] https://www.usnews.com/news/best-countries/slideshows/10-countries-that-receive-the-most-foreign-direct-investment?slide=5
[14] http://investasean.asean.org/index.php/page/view/logistics
[15] https://lpi.worldbank.org/international/global/2012
[16] http://databank.worldbank.org/data/reports.aspx?source=2&series=BX.KLT.DINV.CD.WD&country=
[17] https://www.theguardian.com/news/datablog/2014/jun/24/foreign-direct-investment-which-countries-get-the-most
Kaynaklar:
https://lpi.worldbank.org
research.sabanciuniv.edu
https://publications.iadb.org
http://databank.worldbank.org
https://wb-lpi-media.s3.amazonaws.com/LPI_Report_2016.pdf
https://www.theguardian.com
https://www.usnews.com
http://investasean.asean.org
MEHMET UYLUKÇU
TOBB UND İcra Kurulu Başkan Yardımcısı