KARAYOLU TAŞIMACILIĞINA KISA BİR BAKIŞ
Yurt içi ve yurt dışı kara yolu taşımacılığında genel olarak kamyon, kamyonet, treyler , konteyner, swap body ve lowbed tipi araçlar kullanılır. Kara yolu taşımacılığı sağladığı avantajlarla yolcu taşımacılığı ve yük taşımacılığında en çok kullanılan ve olmazsa olmaz taşıma bir modudur. Zira hangi taşıma modu kullanılsa kullanılsın, taşımanın tamamlanabilmesi için taşımanın öncesinde yada bitiminde veyahut bir yerinde mutlaka bir kara taşımasına ihtiyaç duyulur. İhracat ve ithalat taşımalarında da karayolları tercih edilir. Kara yolu taşımacılığı özellikle de araç koordinasyonun sağlanması ve hızlı sefer yapma özelliğine sahip olması, istenen miktarda ve ağırlıkta eşyanın en az zarar görme riskiyle transferinin sağlanması gibi avantajlara sahip. Keza esnek operasyon kabiliyeti, ilk üretim noktasından nihai tüketim noktasına kadar taşıma yapabilme özelliği nedeni ile de en çok tercih edilen ve vazgeçilemeyen taşıma modudur. Nitekim her bir üretim ve/veya tüketim noktasına birer denizyolu, demiryolu yada havayolu limanı yapılamayacağına göre karayolu taşımacılığı hayati derecede önemlidir ve lojistiğin olmazsa olmazını oluşturan bir bileşenidir.
TIR, TANIMI VE KULLANIM ALANI
TIR kelimesi çoğu kişi tarafından yanlış olarak bilinmektedir. Öyle ki, çoğu zaman TIR anlamsal olarak, şehirlerarası ve uluslararası yük taşımacılığında, karayolu üzerinde taşıma yapan uzun ve geniş araçlar olarak biliniyor ve bu anlamda kullanılıyor.
Oysa TIR, kamyon, otobüs, tren gibi bir araç ismi değildir. TIR Kelimesi Fransızca kökenli olup açılımı, “Transports Internationaux Routiers” kelimlerinin baş harflerinden türetilmiştir. Franszıca olan bu kelimlerin sözlük karşılığı ise ”Uluslararası Karayolu Taşımacılığı” dır.
Zamanla TIR plakası taşıyan bütün araçlar için ortak bir isim olarak da kullanılmaya başlanan TIR, bugün artık arkasında treyleri olan uzun nakliye araçlarının tek ismi gibi kullanılmaktadır. Zaten TIR, araç olarak esasen öndeki motorlu Çekici ile ona bağlanan ve yükün taşındığı Treyler yada Yarı Römork olarak da adlandırılan iki araçlı bir komple üniteden oluşmaktadır.
TIR aynı zamanda, Birleşmiş Milletler Teşkilatı bünyesindeki Uluslararası Taşımacılar Birliği (IRU) tarafından 15 Ocak 1959 tarihinde Cenevre’de imzalanan bir Sözleşmedir. Uygulamada bu sözleşmeye dahil ülkelerin karayolu vasıtaları, vasıtada yüklü bulunan gümrüklü eşyanın cinsini, miktarını, mahiyetini belirten bir TIR karnesiyle yine vasıtanın belli yerlerine takacakları TIR plakaları taşırlar. TIR karnesinde belirtilen ve vasıtada yüklü bulunan eşyanın gümrük kontrolü çıkış yapılan ülkede yapılmakta, varış noktasına kadar güzergahta bulunan ülkelerin gümrüklerinde sadece harici kontroller -şüpheli durumlar hariç – yeterli olmaktadır. Günümüzde eTır,T1 ve T2 gibi Tır Karnesini ikame eden çeşitli transit taşıma teminat belgeleri de kullanılmaktadır. Ülkemizde de Yarı Römork ve Çekiciden oluşan taşıma araçlarına TIR denmektedir.
Bu buluş ülkeler arası ticari eşya nakliyatını çok kolaylaştırmış ve hızlandırmıştır. Aranan tek husus, TIR plakası taşıyacak kamyon ve konteynerlerin sözleşmeye bağlı teknik şartnamede belirtildiği şekilde eşyayı koruyucu teçhizatı havi olmasıdır.
Türkiye’de bu hususun tespiti ve Uygunluk Belgesinin verilmesi, TIR sözleşmesinin tatbiki ve kontrolü gümrük idarelerince yapılmaktadır. TIR kamyonlarının taşıdıkları yüklerin vergileri hususunda, muhtemel kayıplara karşı tazmini açısından, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, kefil kuruluş olarak, uluslararası görev yapmaktadır.
TREYLER, TANIMI VE ÇEŞİTLERİ TREYLER NEDİR?
Yük taşımak için kullanılan ve çekicinin arka kısmına bağlanmış , kendi başına yani çekici olmadan hareket etmeyen motorsuz yarı römorka araçlara treyler denir.Halk arasında en çok bilinen ve kullanılan adı ise Dorse’dir.Ancak taşıma literatüründe Dorse diye bir araç ismi yoktur. Bu adlandırma ”Dorsey” markasıyla üretilen ilk treylerlerin ülkemize gelmesiyle sektör ve halkın diline yerleşmiştir. Ancak bu isimlendirmenin ticari ve mevzuatsal bir karşılığı yoktur. Ülkemizde bu şekilde yerleştiği için genel olarak tüm treyler çeşitleri dorse olarak anılmaktadır.
TREYLER TİPLERİ VE ÖLÇÜLERİ:
Treyler çeşitleri; kullanım amaçlarına, kaplamalarına, teknik ve iç özelliklerine göre oldukça çeşitlilik gösterebilir. Taşıma kapasiteleri de aynı şekilde birbirinden farklıdır. Standart treylerin uluslararası standart iç uzunluğu 13,60 m, iç genişliği 2,48 m ve iç yüksekliği de 2,85 m’dir.
1-Kayar Çatı ve Kayar Perdeli Standart Treyler:
Yükleme ve boşaltma ile yükün örtülmesini ve güvenle taşınmasını kolaylaştırmak amacıyla treylerin yan perdeleri ile tavan çatı brandasının, bir perde gibi , kaydırılarak açılıp kapanabildiği treyler türüdür.Piyasada en çok kullanlıan treyler tipidir.İç yüksekliği 2,85 m’dir.
2-Kayar Çatı ve Kayar Perdeli Mega Treyler:
Kayar Çatı ve Kayar Perdeli Treylerin aynı özelliklerine sahip olup daha hacimli yük yüklenebilmesini teminen iç yüksekliği daha fazladır.İç yüksekliği 3,00 m’dir.
3-Kamyon Römork Tenteli Treyler:
Sabit kasalı kamyona arkadan bağlanan tam römorklu treyler tipidir.Bu araç ile hem daha hacimli yük taşınabilir hem de manevra kabiliyeti fazladır.Ne var ki, iki farklı yükleme ünitesine sahip olduğu için yükleme ve boşaltmalardaki bazı operasyonel zorluklardan dolayı yaygın bir kullanım alanına sahip değildir.
4-Frigo Treyler
Bu treylerde soğutucu sistem ünitesi bulunur.Böylece tıpkı bir buzdolabı gibi bozulabilir ürünleri istenilen ısıda muhafaza edip taşınma esnasında bozulmasını önler. Çoğunlukla et,balık gıda, sebze ve meyve gibi bozulma riski olan ürünler ya da ilaç gibi soğukta taşınması gereken malzemeler için kullanılır.
5-Konteyner Taşıyıcı Treyler
Bu treyler yalnızca konteyner taşımak için tasarlanmıştır. Bu yüzden yalnız taban şaseden oluşuyor gibi görünür.Ancak konteynırların taşıma esnasında kaymasını önleyip treyler tabanı üzerine sabitlenmesi için kilit mekanizmaları bulunmaktadır. Taşınacak konteynerin uzunluğuna göre (20’lik,40’lık,45’lik) değişik uzunlukta olabilirler. Ancak her durumda standart treylerin uzunluğu olan 13,60 m’den daha uzun olmamalıdır.
6-Swap Body Treyler
Standart treylerin aynı özellik ve ebatlarına sahip ancak tekerleri olmayan, tırların şasisine yüklenip şasi üzerinden vinçle yada benzeri ekipmanla bir vagona yada roro gemisine aktarılabilen intermodal taşıma araçlarıdır. Daha çok intermodal taşımacılığın gelişmekte olduğu Avrupa Bölgesinde kullanılan araç türüdür.
7-Gabari Dışı Eşya Taşıyan Lowbed Treyler
Adından da anlaşılacağı üzere, uzunluk,genişlik,yükseklik veya tonajına göre gabari dışı eşya ve ekipmanın taşınması için dingil sayısı, genişliği ve uzunluğu ayarlanabilen, eklemeler yapılabilen, yüksek yükler için havuz yada yer şaseli treyler olarak da tasarlanmış olan özel treylerlerdir.
8- Oto Taşıyıcı Treyler:
Genelde iki katlı ve yan kapaksız, brandasız olarak otomobil ve hafif ticari taşıtları taşımaya elverişli treylerlerdir.
9-Canlı Hayvan Taşıyıcı Treyler:
Büyükbaş yada küçükbaş hayvan taşımasına göre tek yada çift katlı olarak yapılmış, yan kapakları ve delikli pencereleri olan, canlı hayvanların konforlu taşınmasına göre tasarlanmış özel treylerlerdir.
10- Tanker
Özellikle tehlikeli madde yani akaryakıt taşımacılığında kullanılmakla birlikte, sıvı ve gaz halindeki her türlü yük taşımacılığı için uygundur. Standart bir ebadı yoktur, ancak standart treyler ölçüsünü geçmemek üzere, genellikle sektörel beklentiler ve müşterilerin ihtiyaçlarına göre değişkenlik gösterebilir.
11- Damperli Kamyon ve Treyler:
Damperli kamyon yada treyler, inşaat ve hafriyat için dökme malzemelerin taşınmasında kullanılan bir araçtır. Bir damperli kamyon/treyler, arkadan menteşeli ve önü kaldırmak için hidrolik pistonlarla donatılmış bir havuz damperi ile donatılmıştır ve böylece damperdeki malzeme varış noktasında kamyonun/treylerin arkasından yere kolayca bırakılabilir.
KAMYON & KAMYONETLER
Kamyon ve kamyonet çoğu kez birbiriyle karıştırılır. Kamyon sürücüsünün C sınıfı ehliyet belgesine sahip olması ve araçta takograf bulunması zorunluluğu vardır. Buna karşın, kamyonet sürücüsünün B sınıfı ehliyete sahip olması yeterliyken araçta takograf bulundurma ve takograf kurallarına uyma zorunluluğu bulunmamaktadır.
1-Kamyon (Lorry)
Uluslararasında Lorry olarak da adlandırılan Kamyon, azami yüklü katar ağırlığı 3500 kg’dan fazla olan ve kasası şase üzerine sabitlenmiş,iki,üç yada daha fazla dingilli yük taşıma aracıdır.
2-Kamyonet
Azami yüklü katar ağırlığı 3500 Kg’ı geçmeyen,takograf kurallarına uyma ve ülkeler arası geçiş belgesi gerektirmeyen hafif ticari araçtır. Kamyonet kendi içerisinde şasi kamyonet ve Panelvan olmak üzere iki tipe ayrılır. Kamyonetler özellikle küçük ama acil yüklerin ekspres taşımasında tercih edilen araçlardır.
2.1 Şasi Kamyonet
Şasi üzerine sabit kase konulmuş ve yükleme boşaltmayı kolaylaştırmak için yanları ve üstü de açılabilen küçük tenteli kamyon gibidir.
2.2 Panelvan
Kamyonet statüsünde olan bu araç, sadece arka ve yan kapıdan yükleme boşaltma yapılabilen, tamamen kapalı hafif bir ticari araç türüdür.
KARA YOLU TAŞIMACILIĞI YÜKLEME EKİPMANLARI NELERDİR?
Transpalet 
Özellikle kısa mesafe palet/yük taşımacılığı işlemlerinde kullanılan transpalet daha çok insan gücü, bazen de motor veya akü ile çalışabilirler. Paletlenmiş yüklerin elleçlenmesinde kullanılan ve iki çatallı yapıya sahip olan transpalet, daha çok düz zemin yapısına sahip depolama alanlarında kullanılmaktadır.
Forklift
Çatalları ve önlerindeki lift ekipmanıyla , daha çok paletli yüklerin depo içerisinde bir noktadan başka bir noktaya 
veya depodan araca/araçtan depoya taşınmasını sağlayan makinelere forklift denilmektedir. Motorlu olup benzin,dizel,akülü,şarzlı elektrikli yakıt türlerinden birine sahip olabilir. Kapasiteleri motor gücü ve ihtiyaca göre değişkenlik gösterebilmektedir. Paletleri kaldırmak ve istiflemek için kullanılır. Hem depo içi hem de yüklemede kolaylık sağlar.
Öğr.Grv. Ali ÇİÇEKLİ