04.02.2000 tarihine kadar, lise mezunu olup 21 yaşını geçen, askerliğini yapmış, T.C. vatandaşı olan, bulaşıcı hastalığı olmayan ve yüz kızartıcı bir suçtan hüküm giymemiş olan kişilerin açılan o zamanki unvan adı olan “gümrük komisyonculuğu” sınavına girerek yazılı sınavı başardıktan sonra, sözlü sınavı başardıktan sonra sözlü sınavı da almasıyla karne sahibi olması mümkündü.
Gümrük komisyoncusu yardımcısı olmak için ise, her yıl ortaokul mezunu olup yukarıda sayılan tahsil dışındaki diğer şartları taşımak kaydıyla yazılı sınavı başarmak yeterliydi. Lise mezunu olan kişiler aynı sene hem gümrük komisyoncusu hem de komisyoncu yardımcısı sınavına girebilir bilgi seviyesine göre gümrük komisyoncusu veya yardımcısı olabilirdi. 04.02.2000 tarihinde 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle gümrük müşaviri olabilmek zorlaştırılmış, dış ticarete yön veren bir ihtisas kolu haline getirilmiştir. 4458 sayılı Gümrük Kanunu gereğince Gümrük Müşaviri unvanını alabilmek için sayacağımız şartların taşınması ve maddeler halinde sıralanan aşamalardan geçilmesi gereklidir:
- Hukuk, iktisat, maliye, işletme, muhasebe, bankacılık, kamu yönetimi, siyasal bilgiler ve endüstri mühendisliği dallarında eğitim veren fakülte ve yüksek okullardan veya denkliği Yüksek Öğretim Kurumunca tasdik edilmiş yabancı yüksek öğretim kurumlarından en az lisans seviyesinde mezun olmak veya diğer öğretim kurumlarından lisans seviyesinde mezun olduktan sonra yukarıda belirtilen bilim dallarından lisansüstü seviyede diploma almış olmak ya da ön lisans eğitimi veren gümrük, dış ticaret ve Avru pa Topluluğu konularında uzmanlık programı olan meslek yüksek okullarından mezun olmak,
- Staj amacıyla bir gümrük müşavirinin yanında üç yıl çalışmış olmak
- Üç yılın sonunda her sınavda aranan genel şartları da taşıyanlar “gümrük müşavir yardımcısı ” olmak için sınava girmeye hak kazanır.
- Sınavı kazanıp üç yıl gümrük müşavir yardımcığı yapan kişiler, “gümrük müşavirliği” sınavına girmeye hak kazanırlar. Bu sınavı da başaranlar, artık her türlü gümrük işlemini takip etme hakkına (Dolaylı temsil yoluyla) sahiptir.
4458 sayılı Gümrük Kanunu ile gümrüklerde işi olanlar kendi işlerini “sahip” sıfatıyla veya sahip adına hareket edenler tarafından ( firma çalışanları- doğrudan temsil yoluyla) takip etme hakkına sahiptir. Genel olarak firma sahipleri veya firma çalışanları, hakları olduğu halde gümrükte kendi işlerini takip edemezler ya da etmek istemezler. Akla ilk gelen nedenlerle, üç yıllık staj devresi, üç yıllık yardımcılık devresi geçirdikten sonra zorlu sınavlar sonucunda kazanılan dolaylı temsil yetkisine sahip gümrük müşavirlerine ihtiyaç duyarlar.
- Dış ticaret mevzuatı fazla ve karmaşıktır ve uygulaması profesyonellik gerektirir.
- İthalat Rejimi Kararı ve Yönetmeliği’nde sık sık değişikliler yapılmaktadır,
- Gümrük Kanunu ve Gümrük Yönetmeliği yoruma bağlı hükümler içermektedir. Gümrük Yönetmeliği’nde sık sık değişiklik ve ilaveler yapılmaktadır
- Teşvik mevzuatı, Gümrük Müsteşarlığı’nca yayınlanan uygulama tebliğleri yoruma muhtaç maddeler içermekte ve sık değişiklikler yapılmaktadır.
- İlgili genelgeler ve tasarruflu yazıların takibi ve uygulaması uzmanlık gerektirmektedir
- Gümrük Kanunu’nda maddi cezaları içeren hükümler vardır.
- İddia sahibinin değil, sanık durumunda olanların suçsuz olduklarını ispatlaması gereken 4926 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu’nda ciddi maddi cezalar ve hürriyeti bağlayan cezalar bulunmaktadır.
- 1567 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu’ nun öngördüğü yaptırımlarla karşı karşıya kalma tehlikesi vardır.
- Eşyanın Gümrük tarife pozisyonunun tespiti ihtisas isteyen bir iştir. Deneyim ve eşya bilgisi gerektirir.
- Bazı ülkelerle yapılan ticaret anlaşmaları ve bu ülkeler için tavizli vergi uygulamaları vardır.
- Eşyanın menşeinin belirlenmesi, ithal veya ihraç edilecek eşyanın fikri ve sınai mülkiyet hakları, sahte menşeli eşya gibi ihtisas isteyen konular kapsamında olup olmadığı, bu konudaki mevzuatı bilmekle mümkündür.
- Mavi hat kriterine göre muayene hakkı sağlayan (Bu muayene şeklinde eşya fiziki olarak muayene edilmemektedir.) ve tebliğinde belirtilen zorlu şartları yerine getiren sanayi kuruluşlarının alabildiği “Gümrükçe onaylanmış Kişi Statü Belgesi” nin Gümrük Kanunu Gereğince alınan cezalar nedeniyle kaybedilmesi tehlikesi vardır.
- Eşyanın ithal veya ihracatına yönelik olarak diğer kuruluşlarca yayınlanan çok geniş ve karmaşık mevzuatın takibi ve bunların söz konusu eşyayı hangi yönlerde ilgilendirdiği ya da ilgilendirmediğini bilmek gereklidir.
- Gümrük İdareleri ile eşyanın özelliği gereği izin alınması gereken diğer kuruluşlar bir çatı altında planlanmamıştır.
Bu nevi’den sebeplerle gümrük müşavirlerine ihtiyaç duyulmaktadır.
Gümrük müşavirleri imzaladıkları beyannamelerde beyan ettikleri bilgilerin ve belgelerin doğruluğundan ve cezai hükümlerin uygulanmasından adına beyan yapılanla, yani İthalatçı/İhracatçı firma ile birlikte müteselsil en sorumludurlar.
4458 sayılı Gümrük Kanunu, 4926 sayılı kaçakçılıkla mücadele kanunu ve1567 sayılı T.P.K.K.H.K’un cezai hükümleri ile karşı karşıya kalmamak için gümrük müşavirinin uzmanlığı kadar, firmanın gümrükle ilgili belgeleri gümrük müşavirine verdim, gerisi onun işidir dememesi gereklidir. Eşyanın cinsine “kimyevi maddedir” cevabını veren firmanın işi ne kadar sağlıklı yapılabilir, ya da yapılabilir mi?
İthalat/İhracat firmaları gümrük müşavirleri ile muhatap olan elemanlarını hiç değilse asgari düzeyde mevzuatı bilen kişilerden seçmelidirler. Tatbikatta eşyam Amerika’dan gemiyle yola çıktı. Lütfen ithalat işlemlerini bitiriniz” diyen ithalatçı firmanın ithalat elemanına bile rastlanılmıştır.
İş sahipleri gümrük müşavirine eşya ile ilgili her türlü bilgiyi, kataloğu, teknik malzemeyi vermeli ve onları doğru bilgilendirmelidirler, geriye kalan gümrük müşavirinin işidir.
Firmalar gümrük müşaviri seçerken işinin ehli olan, bilgi birikimine sahip, eşyanın gümrüklenmesi ile ilgili her türlü mevzuatı takip eden, kendisine bilgi verip yönlendiren, her türlü teknik tanımı mevcut, eşya bilgisi olan, yeterli çalışanı bulunan, çalışanlarını ihtisas gruplarına ayıran gümrük müşavirliği firmalarını tercih etmelidirler, çünkü gümrük müşavirinin yaptığı bir yanlış beyan kendisi ile birlikte firmayı da zor duruma düşürecektir.
Örneğin, gümrük pozisyonunun yanlış beyan edilmesi nedeniyle;
- Gümrük Kanunu’nun 234. maddesi gereğince, beyan edilen vergiler ile gümrük idaresinin bulduğu vergiler arasında fark bulunursa, kaçakçılık hükümleri saklı kalmak kaydıyla farkın (Gümrük vergisi, KDV, ÖTV) üç katı kadar para cezası ödenir.
- Vergi farkı yoksa gümrük kanunu 241. maddesi gereğince usulsüzlük cezası ödenir.
- Kotaya tabi bir ürünün, lisans aranmayan bir gümrük pozisyonundan beyan edilmesi halinde,4926 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu’nun 3/d-1 Maddesinde sayılan lisansa tabi eşyayı bu belge olmadan ithale teşebbüs etmekten aynı Kanun’un 4 /d Maddesi gereğince eşyanın gümrüklenmiş değerinin (CIF kıymet + Gümrük vergi ve resimleri toplamı ) üç katından az, altı katından fazla olmamak üzere ağır para cezasına ve eşyanın zoralımına mahkum olunur.
- Damping vergisine tabi bir eşyayı damping vergisi ödenmeden ithal edilecek bir gümrük pozisyonundan beyan ederek hem eşyanın maliyetinin artışına sebep olunmuş olur hem de KDV Kanunu’nun 51. Maddesi gereğince KDV matrahı değişikliğinden KDV farkının üç katı kadar para cezası ödenir.
- İthali TSE denetimine, standardizasyon kontrolüne tabi eşyayı bu belgelere ihtiyaç duyulmayan bir gümrük pozisyonundan beyan ederek ithalatı gerçekleştirenler 4926 sayılı Kanun’un 4/d Maddesi gereğince eşyanın gümrüklenmiş değerinin on katından az, yirmi katından fazla olmamak üzere ağır para cezasına ve eşyanın zoralımına mahkum olunur.
- İhracı lisansa, izne, kısıntıya, belli kuruluşların uygunluk yazısı ile gerçekleştirecek eşyayı bu belgelerin aranmadığı bir gümrük pozisyonundan beyan ederek ihraç edilmesiyle 4926 sayılı Kanun’un 4 1/3 maddesi gereğince beyan edilen FOB kıymetin üçte birinden az, üçte ikisinden fazla olmamak üzere ağır para cezasına mahkum olunur.
Örneklerden, ithalatçı/ihracatçıların ve onları dolaylı temsil eden gümrük müşavirlerinin nasıl bir sorumluluk altında oldukları açıkça anlaşılmaktadır. Bu arada gümrük müşavirlerinin devlet memuru gibi yargılandıkları ve hükmolunan cezanın yüzde elli fazlası ile cezalandırıldıkları unutulmamalıdır.
Bazı çevrelerin AB’ne tam üyelik neticesinde gümrük müşavirliği mesleğinin sona ereceği iddialarına karşı, AB ülkelerinin bazılarında gümrük müşavirliği adı altında hizmet veren şirketlerin çalışmalarını sürdürdüğünü ve uluslararası ticaretin yalnız AB ile yapılmadığını hatırlatmak gerekir.
Sait ŞENGÜL
Gümrük Müşaviri, HG Gümrük Hizmetleri A.Ş.