Afetler, gerek insan hayatını gerekse tüm canlıların yaşamsal faaliyetlerini olumsuz yönde etkileyen maddi ve manevi kayıplara neden olan doğal olaylardır. Afetler; biyolojik, jeofiziksel, hidrolojik meteoroloji, iklimsel olarak temel şekilde sınıflandırılabilir. Deprem bu sınıflamada, jeofiziksel kapsam içinde yer almaktadır.
Afet yönetimi, insan toplulukları için risk oluşturan afetlerin önlenmesi ile zararlarının azaltılması; afetlere karşı hazırlıklı olunması, afet anında hızlı ve etkili bir kurtarma, ilk yardım, geçici barındırma, yeniden inşaat faaliyetlerinin yürütülebilmesi için toplumun tüm kaynaklarının afet öncesi ve afet sonrasında iyi yönlendirilmesi, rasyonel kullanımını gerektiren geniş bir kavramdır.
Afetler sonrasında; doğru insani yardım malzemelerini en hızlı şekilde doğru yere ulaştırmayı amaçlayan operasyonların bütününe afet lojistiği denmektedir. Afet lojistiğinin hazırlık, tedarik, depolama, nakliye, dağıtım, teslim ve takip aşamalarında uzman ekipler ile uzman gönüllü ekiplerin destekleri sürecin hızlı bir şekilde yürütülmesinde oldukça önemli rol oynamaktadır.
Afet lojistiğini üç ana aşamada inceleyebiliriz:
- Afet öncesi hazırlık
- Afet müdahale süreci lojistik faaliyetleri
- Afet sonrası faaliyetler
- Afet öncesi hazırlık
Afet öncesi hazırlık ve planlar; doğru nitelikteki malın, doğru zamanda, doğru yere, en uygun maliyetle ulaştırılmasını sağlamaya yönelik çalışmaları kısaca lojistiğin doğrularını kapsamaktadır.
- Afet müdahale süreci lojistik faaliyetleri
Bu süreçte özellikle afet bölgesindeki liman, havaalanı, köprü, demiryolları ve karayolları gibi yerlerin zarar görüp görmediği tespitlerinin yapılması ile yardımların ve ekipmanların en hızlı, güvenli şekilde afet bölgesine ulaştırılması için uygun ulaşım modu ya da modlarının tespiti ve entegrasyonu önem kazanmaktadır. Bu aşamada etkili iletişim kurmak ve koordinasyon büyük önem arz etmektedir.
- Afet sonrası faaliyetler
Afet sonrası faaliyetler temel olarak; planlama, malzeme toplama ve bakım faaliyetleri ile izleme, değerlendirme ve raporlama faaliyetlerinden oluşmaktadır.
Özetlemek gerekirse; afet lojistiğinin başarılı bir şekilde gerçekleştirilebilmesi için;
∙ Doğru malzemeyi
∙ Doğru kişiye
∙ Doğru miktarda
∙ Doğru nitelikte
∙ Doğru zamanda
∙ Doğru yerde ulaştırabilmek gerekir.
Afet lojistiği planlaması ve başta deprem olmak üzere yaşanabilecek diğer afet durumları da dahil insani, ekonomik, sosyal ve psikolojik olumsuzlukların en aza indirgenmesi açısından oldukça önemlidir.
Deprem sonrası acil yardım malzemelerinin taşınması esnasında taşıma türlerinin koordinasyonu kuşkusuz çok önemlidir. Süreç tabii ki bu malzemelerin taşınması ile kalmamakta aynı zamanda deprem bölgesine ulaşan acil yardım malzemelerinin doğru bir şekilde planlanarak depremzedelere dağıtım ve teslimini de ayrıntılı bir şekilde içermektedir.
Depremzedelere beslenme ve gıda yardımı yapılması sürecinde, bu maddelerin ulaştırılması ile depolama, ayrıştırma ve dağıtım için bekletilmesi gibi lojistik sistemde gerçekleştirilen birçok aşama afet lojistiği kapsamında gıda ürününün kalitesi ve güvenliği ile ilgili riskler göz önüne alınarak gerçekleştirilmelidir.
Deprem sonrası en çok yaşanan sorunlardan biri de barınmadır. Deprem, Kahramanmaraş merkezli depremler gibi büyük çapta ve yıkıcılığı yüksek şekilde meydana gelmişse ilk aşamada barınma sorunu çadırlarla çözülmektedir. Ancak bu aşamada karşı karşıya kalınan en büyük sorun hava koşullarına çadırların fazla dayanıklı olmamasıdır. Kahramanmaraş merkezli depremde olduğu gibi çetin kış koşullarına sahip bölgelerde çadırlarda uzun süreli yaşamak sınırlıdır. Bu aşamadan sonra konteyner ev alternatifi ile ilgili sistemin deprem sonrasında tedariki ile ilgili lojistik destek de önemli yer tutmaktadır.
Deprem kuşağında bulunan ve doğal afetlerden en fazla etkilenen ülkeler arasında yer alan Türkiye’de, afetlere hazırlık büyük önem taşımaktadır. İstanbul Valiliğinin sayfasından alınan bilgide, Türkiye’de sadece yer hareketleri olarak yılda ortalama 23 bin farklı büyüklükte deprem meydana geldiği belirtilmektedir. Bu sayı bize depremle yaşayabilmek için afete hazırlık yapmanın zorunluluğunu ortaya koymaktadır.
Asrın felaketi olarak tanımlanabilecek olan Kahramanmaraş merkezli meydana gelen depremlerde yüzlerce insan hayatını kaybederken binlerce insan da mağdur olmuştur. Lojistik sektöründe afet lojistiğinin ön plana çıkmasında özellikle 6 Şubat 2023 tarihinde Kahramanmaraş merkezli meydana gelen depremlerin önemli bir etkisi olmuştur.
Kahramanmaraş merkezli depremlerde de gözlemlediğimiz gibi; deprem bölgesine ulaşımda karayolunda, köprülerde ve geçitlerde meydana gelen hasarlar nedeniyle diğer ulaşım modlarıyla da -özellikle denizyolu ve havayolu ile- entegre olunması gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bu durum afet döneminde deniz ve havayolu taşımacılığına olan talebi arttırmaktadır.
Sonuç olarak; afet lojistiği yönetiminde başarı için tüm koşulların dikkate alındığı bir afet müdahale planı ile başlanarak, göçük altında kalanların ilk saatlerde sağ kurtarabilmeleri için özellikle kurtarma yardım personelinin ve bu konuda teknik ekipman dahil olmak üzere; kurtarma, yardım ve sağlık hizmetinin sunulması konusunda teknik koşulların sağlanması ve yetkin personelin sahaya gönderilmesi öncelikler içinde olmalıdır. Bu süreç içinde, gıda (su ve yiyecek), hijyen malzemeleri, barınma, giyinme, bölge güvenliği, iletişim ve diğer ihtiyaçların da karşılanması gözden kaçırılmamalıdır. Deprem sonrasında bölgeye ulaştırılacak her kaynağın çok kıymetli olduğu bilinciyle, gönderilen yardımların gerekli olup olmadığı konusunda çok dikkatli analiz yapılmalı, deprem sonrası yardım çabasına giren kuruluşlar gereksiz birtakım malzemelerle meşgul edilmeden acil ihtiyaç malzemeleri depremzedelerin mağduriyetlerinin giderilmesi için sağlanmalıdır.