SERBESTLEŞME REKABETİ NASIL ETKİLEDİ?
Dünyada yaşanan küreselleşme hareketleri, ortaya serbestleşme kavramını çıkarmıştır. Serbestleşme, finansal sistemleri büyük çaplı bir değişimin içine almakta ve ekonomiyi değiştirmektedir.
Genel olarak serbestleşme kavramı; belirli bir iş alanı veya belirli sektördeki yoğun devlet denetiminin kısıtlanması ya da ortadan kaldırılması halidir.
Serbestleşmenin getirdiği bazı olumlu ve olumsuz durumlar vardır. Örneğin Türkiye ekonomisinde, finansal serbestleşmeden sonra bazı dönemlerde diğer ülkelerden gelen yabancı sermaye, ülkede spekülatif ataklara sebep olmuş ve krizlere neden olmuştur.
Ayrıca serbestleşme beraberinde rekabeti de getirir. Ulaşım sektöründe ki serbestleşmeyi ele alırsak, bu alandaki serbestleşmenin getirdiği rekabet en çok demiryolu ulaşımında gözlenir. Bunun sebebi olarak 2013 yılına kadar demiryolu ulaşımının TCDD tekeli ile zorunlu olarak işletilmesi gösterilebilir.
DEMİR YOLU TAŞIMACILIĞININ ÖZELLEŞMESİ VE REKABET
2013 yılında TCDD tekelinin kaldırılması ile özel sektörün hem altyapı kurmasının, hem de mevcut altyapı üzerinde taşıma yapmasının önünde hukuki bir engel kalmadı.
Böylece özel sektörün de bu sektöre dahil olması ile rekabette ciddi bir artış gözlendi.
Demiryollarında, İkinci Dünya Savaşı yıllarına kadar ağırlıklı olarak özel sektör faaliyet gösterse de sonrasında ekonominin genelinde ve sektör içinde yaşanan sorunların ve ulusal savunma açısından ortaya çıkan güvenlik endişelerinin de etkisiyle bazı ülkelerde kamulaştırma, diğerlerinde ise sıkı devlet müdahalelerine sahne olan bir döneme girilmiştir.
Her bir demiryolu hizmetinin içinde bulunduğu rekabet ortamı, o hizmetin sunulduğu bölgedeki coğrafi, demografik ve ekonomik koşullara göre değişmektedir. Örneğin ABD, Kanada ve Avustralya gibi yüzölçümünün büyük, yerleşim merkezleri arası mesafenin uzun ve nüfus yoğunluğunun düşük olduğu ülkelerde demiryollarının toplam yolcu taşımacılığındaki payı; yüksek nüfus yoğunluğuna, dar yüz ölçümüne ve tıkanık karayollarına sahip Avrupa kıtasındaki ülkelere kıyasla daha düşüktür.
Diğer ulaşım sektörleri ile ilgili son yıllarda sektörde yaşanan teknolojik ilerlemeler demiryollarının yeniden ulaşım alt sistemlerinin etkin bir parçası olabileceği yönündeki beklentileri artırmaktadır. Günümüzde saatteki hızı 250-300 km’yi bulan hızlı trenler sayesinde demiryolu ile yolcu taşımacılığı, 800-1000 km’ye kadarki mesafelerde karayolu ve havayolları ile rekabet halindedir. Bu durum demiryolu ulaşımının cazibesini arttırmakta ve serbestleşmenin önünü açmaktadır.
Bütünüyle serbestleşmeyi ele aldığımızda, serbestleşme sektörlerin devlet tekelinden çıkarak rekabetçi bir ortam oluşmasına, buna bağlı olarak da sektör içi kalitenin ve çeşitliliğinin artmasına sebep olur.
Semih Berkay Çavdar