Aşı Taşımacılığı
Aşılar, bağışıklık sistemini uyararak hastalığa karşı koruma sağlayan biyolojik ürünlerdir. Aşının zarar görmeden insanlara ulaştırılması oldukça önemlidir. İşte tam burada da aşı taşımacılığının önemi ortaya çıkmaktadır. Aşı taşımacılığı; soğuk zincir ve bağışıklama tedarik zincirini kapsayan insan, malzeme ve ekipmanların kullanılarak yürütülmesi, malzeme kalitesinin gözetilmesi, ekipmanların bakım-onarım ve tedariği ile eğitime kadar yürütülen tüm faaliyetlerin bütünüdür. Bu faaliyetler temel olarak üç ana başlıkta toplanmıştır. Bunların ilki planlama ve tedarik, ikincisi depolama ve dağıtım, son olarak ise soğuk zincir yönetimi ve izlenmesidir. İlk ana başlık olan planlama yapılırken gereken aşı miktarına bakıldığı kadar, bu aşıların nasıl ve ne zaman taşınacağına da bakılır. Peki aşıların ihtiyaç sayısı ve zamanı neye göre belirleniyor? Ülkenin; aşılanacak insan sayısı, aşı depolama hacmi, aşılama kapasitesi, aşı uygulama takvimine göre belirlenir. Bu belirleme ürün tedarik zinciri sayesinde gerçekleşmektedir. Ürün tedarik zinciri; hastalık programlarının izlenmesi, programla ilgili tüm ürünlerin temin edilmesi için gerçekleştirilen olaylar bütünüdür. Sırasıyla; planlama, ihale-sipariş, üreticilerin kontrolü, ürün kontrolü-sevkiyatı, ürünün merkez depo teslimatı, analizi, raporlaması, kayıtları, il depoları, ilçe depoları, son kullanıcı depo/dolaplarına ulaştırılması uygulanması ve atık yönetimi ile bir bütündür. İkinci ana başlığımız yapılması planlanan aşının depolama ve dağıtımının sağlanmasıdır. Depolama ve dağıtım yapılırken dikkat edilmesi gerekenler şunlardır: Doğru sıcaklık, zamanında teslim, gereken önlemlerin alınması ve aşı takip sisteminin kullanılmasıdır. Sıcaklık soğuk zincirle, zamanında teslim de iyi bir planlama ve tecrübeyle sağlanır. Gereken önlemlerin alınması ise karışılacağımız beklenmedik olaylara karşı göstereceğimiz refleksler ve alınan tedbirlerle sağlanır. Aşıların depolaması sağlık kuruluşlarında aşıların saklandığı buzdolapları güneş ışığından uzak, soğuk bir yere ve arkasındaki duvardan en az 20 cm uzak olacak şekilde yerleştirilmelidir. Buzdolabının yerleştirileceği yerin ortalama sıcaklığı 28°C’nin altında olmalıdır. Buzdolabının 30°C’nin üzerinde sıcaklığı olan bir yere yerleştirildiğinde aşıların etkinliği belirgin bir şekilde bozulmaktadır özelliğe uyduğu gösterilmiştir. Buzdolabının üzerinde sabah akşam ölçülen ısıların yazıldığı bir ısı izlem cetveli olmalıdır. Isı değerleri grafiksel olarak kaydedilmelidir. Buzdolabının kapağı gerekmedikçe açılmamalıdır. Aşının dağıtımında izlenen adımlar şekildeki süreçte gösterilmiştir. Bu süreç: Soğuk zincirin alttaki ok sırası, aşıların sağlık tesislerine akışını ve oradan da nihai olarak aşının uygulanacağı kişiye olan akışını göstermektedir; üstte yer alan oklarla gösterilen aşamada ise, verilerin nerede toplandığını, kaydedildiğini, kontrol edildiğini, analiz edildiğini ve raporlama bilgilerinin zincire nasıl yedeklendiğine yönelik akışı göstermektedir. Bu sıranın izlenmesi, soğuk zincir performansının düzgün bir şekilde takip edilmesini ve aşı tahmini için gerekli bilgilerin toplanmasını sağlar. Böylelikle taraflar arasında görev ve sorumluluklar daha etkin ve eş güdümlü bir şekilde yürütülmektedir. Aşı dağıtım sürecinde kullanılan ekipmanlar: Bu sürecin hassasiyeti aşı lojistiği sürecinde kullanılması gereken araç, gereç ve ekipmanların seçimini çok kritik hale getirmektedir. Bu süreçte genel olarak kullanılan ekipmanlar ve bunların özellikleri bu bölümde incelenmiştir. Aşı lojistiği faaliyetlerini gerçekleştirirken en yaygın kullanılan araç ve gereçlerin başında soğuk kutular, aşı nakil kapları, aşı taşıyıcılar, buz torbaları, buz kapları, buzdolabı, soğutmalı araçlar, sıcaklık takip cihazları gelmektedir. Üçüncü ana başlığımız soğuk zincir yönetimi ve izlenmesidir. “Soğuk zincir” istenilen miktarda etkin aşının ihtiyacı olan kişilere doğru sıcaklıkta ulaşmasını sağlayan, insan ve malzemelerden oluşan sisteme verilen addır. Aşılar çok sıcak veya soğuk ısılara maruz kaldıklarında etkinliklerini kaybeden maddeler oldukları için soğuk zincir sistemi gereklidir. Soğuk zincir sistemi aşıların depolanma ve dağıtımının en önemli parçasıdır. Aşıların depolanmasının gerekli koşullarından birisi de aşı üreticisinden teslim alındığı andan itibaren (+2°C , +8°C)da muhafaza edilmesidir. Soğuk zincir birbirini tamamlayan iki bölgeden oluşur. Dış katmanı belirtilen ısıda tutan soğutucular (yerleşik zincir) ve iç katmanı dengede tutan buz kutuları (hareketli zincir). Soğuk zincir içinde aşıları raflarda aralıklı dizerek hava dolaşımına izin verilmelidir. İnsanlar soğuk zincirin son derece önemli parçasıdır. Sistem içinde en modern cihazlar yer alsa bile kişiler aşıyı ve cihazları gerektiği gibi kullanamıyorsa veya sorunların giderilmesi için zamanında müdahale edemiyor ise soğuk zincir etkili olmayacaktır. Soğuk zincirin denetimi için aşı takip sistemi kullanılmaktadır. Aşı takip sistemi Elektronik donanım, yazılım ve insandan oluşan bir sistemdir. Ana depodan alınıp kişiye uygulanıncaya kadar her bir doz aşı ve antiserumun hem sıcaklık hem de stok düzeyini tüm depo, araç ve dolaplarda canlı (7/24) izlemektedir. Kullanıcıyı uyaran ve yönlendiren kanıta dayalı ve karekod tabanlı soğuk zincir kalite sistemidir. Aşılarda karekod koli kutu Paket Palet Karekod içerisinde aşının barkod numarası, seri numarası, son kullanma tarihi, lot numarası, aşının adı ve içerisinde bulunan doz miktarını içermektedir. Karekod içerisindeki seri numarası sadece o doza ait olup, aşının kimlik numarasıdır.
MURAT KÜRŞAT İÇLEK