1 . Dünya ticaretine egemen taşımacılık: Denizyolu
Dünya ticaretine deniz taşımacılığı egemendir. Dünya coğrafyasında su kürenin ağırlıklı yer tutması, gemilerle büyük çapta taşıma yapılabilmesi, deniz taşımacılığının en ucuz taşıma şekli olması bu olgunun temel nedenlerini teşkil eder. Deniz taşımacılığı, dünya ticaretinin %92’sini omuzlamaktadır. Ülkeler ve kıtalar arasında denizden taşınan yük miktarı da 7 milyar tondur. Deniz taşımacılığı uluslararası haklı rekabete açıktır. Ticaret gemileri, bayrakları ne olursa olsun, denizlerde birbirleriyle rekabet olanağına sahiptir. Bunu da denizlerin insanlığın ortak malı oluşu şekillendirmiştir. Bu şekillendirme, mare liberum ilkesi olarak bilinir. Mare lıberum, denizde seyir yapan gemilerin, kimin karasularında olursa olsun, seyrüsefer özgürlüğünden yararlanacağını söyler. Bu ilkenin özünde denizlerin insanlığın ortak malı olduğu kuramı yatar Bu ilke doğrultusunda ticaret gemileri, dünya denizlerinde herhangi bir formaliteye tabi olmaksızın serbestçe – ancak zararsız olmak koşuluyla duraksız ve uğraksız seyir yapabilme hakkına sahiptir. Hizmette baskın (dominant) taşıma motifi, denizin taşıma ardaki etkin konumu yüzünden önceden limandan limana taşıma şeklindeydi. Ancak, günümüzde deniz taşımasını da içine alan kapıdan kapıya hizmet anlayışı giderek yaygınlaşmaktadır.
2. Limandan limana Taşıma
Limandan limana taşıma anlayışında taşıma, limanlar arasında ve denizyoluyla yapılır. Bu nedenle de limanlar, taşımanın başlangıç ya da bitiş yeridir. Bu tür deniz taşıması, konvansiyonel taşıma olarak bilinir.
Limandan limana deniz taşıması unimodal taşıma olarak da adlandırılır. Unimodal taşımalarda liman, aynı zamanda taşımacılığın başladığı ya da bittiği yerdir. Taşımacılığın sınırları dolayısıyla limanlar arasındadır.
3- Kapıdan kapıya taşıma
Taşımacılıkta modern motif kapıdan kapıya taşıma hizmetidir. Bu tür taşıma modern deniz taşımacılığı diye de bilinir. Kapı denince fabrika, sundurma ya da depo olsun, taşımanın üç noktası anlaşılır. Kapıdan kapıya taşımada birden çok taşıma sistemi kullanılır. Taşıma sistemleri yükün satıcıdan alıcısına ulaştırılmasını sağlar.
Taşımacılıkta bir takım değişiklikler ve gelişmeler olmuştur, hatta olmaktadır. Bunlar taşımada verimliliği artırma amacına yöneliktir. Dolayısıyla hizmetin özünde de değişiklikler söz konusudur Taşımacılıkta, önceleri limandan limana olan hizmet anlayışı, sınırlarını kapıdan-kapıya olacak biçimde genişlemiştir. Taşıma sistemleri birbirleriyle bütünleşme eğilim ne bürünmüştür. Bunda taşıtanların, taşıma işiyle uğraşmak istememeleri kadar tek taşıyanla yani tek sorumlu ile muhatap olma arzuları etken olmuştur. Taşıtanın arzusu, malının kendi ardiyesine teslim edilmesi yönündedir. Önceden limanlarda odaklanan teslim işlemleri artık alıcının ardiyesine yönelir. Bu ise, önceleri yüklerin teslim noktası olan limanları giderek aktarma yeri haline dönüştürmüştür. Liman artık, yükün bir taşıma sisteminden diğerine aktarıldığı ara bağlantı ünitesi durumuna gelmiştir.
Taşımalar önceden ağırlıklı olarak limandan limana yapılırdı. Rasyonel taşıma anlayışı taşıma sektöründe yaygınlaştıkça hizmet kapıdan kapıya yapılır olmuş. Yüklerin teslim edilme yeri alıcının ardiyesine kaymıştır. Buysa, liman gerisi taşımaların da ana taşıma ile bütünleşerek taşıma zinciri şekline gelmesi biçiminde gelişmiştir. Dolayısıyla, taşıma hizmeti artık tümleşik taşıma yönünde gelişmektedir. Gelecekte limandan limana taşıma hizmeti ancak ham petrol, tahıl, maden cevheri vb. büyük çaplı dökme hammadde taşımalarını içerecek; sanayi malları Pazar kavgasında kapıdan kapıya taşıma motifini kullanacaktır.
Kapıdan kapıya taşıma iki şekilde yapılmaktadır:
- Doğru taşıma
- Tümleşik taşıma
2.1. Doğru Taşıma
Doğru taşıma, yükün birden çok taşıma sistemi kullanılarak alıcısına teslim edildiği taşıma şeklidir. Karma taşıma olarak da adlandırılmaktadır. Uygulamada çoğunlukla layner taşımanın teslim aşamasındaki uzanışı şeklinde görülmektedir. Gemi en boşaltılan parça yükün başka bir taşıma sistemiyle (karayolu, demiryolu, iç suyolu ) alıcısına teslim edilmesini amaçlar. Yükün demiryolu, karayolu gibi aynı taşıma sistemleriyle ama birden çok taşıyan tarafından aktarmalı olarak taşınması, aktarmalı taşımanın diğer örneğini oluşturur. Taşıma bütününde ara taşımaların optimumda tutulması ekonomik taşıma için amaçtır. Buysa, uygulama da denizyolu ağırlıklı taşıma biçimindedir.
Denizyoluyla taşındıktan sonra konvansiyonel yükün, armatör taşıyanın uhdesinden alıcının deposuna kadar sevk edilmesi, kapıdan kapıya taşımanın ilk adımını oluşturmuştur. Çoğunlukla da konvansiyonel yükün genellikle armatör taşıyan eliyle ve onun sorumluluğunda alıcı ve satıcı arasında taşınması doğru taşımayı oluşturur.
Doğru taşımada ulaşım sistemlerinin buluşma yeri transit nokta durumundadır.
Önceleri layner taşımanın hinterlant taşımasıyla birleştirilmesi şeklinde yapıla gelen kapıdan kapıya taşımacılık, konteynerin taşıma da kullanılmasıyla yeni bir boyut kazanmıştır. Taşıma hizmeti, taşıma sistemlerinin entegrasyonundan çok hizmetin bütünleşmesi yönünde gelişmiştir. Bunda da taşıtan ve taşıyan arasındaki hukuksal ilişki önemli rol oynamıştır.
Özetle, kapıdan kapıya taşımanın gelişmesi, taşıma hizmetinin hızlanması ve taşıma hizmetinde taşıma yolculuk süresi kavramının işlerlik kazanması konteynerle olmuştur.
2.2. Tümleşik taşıma
Bir ticari operatörün sayıca birden çok taşıma sistemini kullanarak verdiği taşıma hizmetidir. Kombine taşıma, çoklu taşıma, intermodal taşıma gibi türleri vardır. Tümleşik taşıma günümüz gereksinimi çerçevesinde şekillenmiş, lojistik destekli çağdaş bir taşıma hizmetidir. Hizmette entegrasyon lojistik sayesinde sağlanır.
Tümleşik taşımanın özellikleri şunlardır:
- Seri, hızlı ve kesintisiz hizmet
- Hizmette lojistik desteği
- Tarifeli ve kaliteli hizmet
- Hizmette teslimden doğan gecikme taşıyanın sorumluluğu
- Tek yük senediyle taşıma
- Teknoloji yoğun altyapı
- Tümleşik taşıma, gelişen uluslararası ilişkilerin sonucudur. Bir anlamda da, ülkeler arası ticarette sınır engelinin kaldırılması, dolayısıyla uluslararası ticaretin kolaylaştırılması uğruna verilmiş çabaların ürünüdür. Bu taşıma şeklini doğuran nedenler şöyle sıralanabilir:
- Kapıdan kapıya hizmet gereksinimi
- Taşımada verimliliği artırma
- Tek taşıyan ile muhatap olma arzusu
- Gelişen ve çeşitlenen lojistik uygulamaları