Her geçen gün daha da küçülen dünyamızın kaynaklarının sonsuz olmadığı, ürün ve faaliyetlerin çevre etkilerinin yerel ve bölgesel kalmayıp, global olduğu artık tüm dünyada kabul edilmiştir. Bu bilinç çevresel etkilerin yasal uygulamalardan ziyade piyasa kuvvetleri ile kontrol edilmesi ihtiyacını da beraberinde getirmiştir. Bugünün tüketicisi beklenti ve ihtiyaçlarının en üst düzeyde karşılanmasının yanısıra, kendisine yaşadığı çevreye ve dünyasına değer verilmesini, saygı gösterilmesini talep etmekte ve piyasada bunu sorgulamaktadır. Bu gelişmeler kuruluşların çevre ile etkileşimlerini kontrol altında tutabilmelerini ve çevre icraat ve başarılarını sürekli iyileştirebilmelerini sağlayacak yönetim sistemlerine ihtiyaç bulunduğu gerçeğini ortaya çıkarmıştır. İşletmelerin çevreye verdikleri veya verebilecekleri zararların sistematik bir şekilde azaltılması ve mümkün ise ortadan kaldırılabilmesi için geliştirilen yönetim sistemine Çevre Yönetim Sistemi adı verilir. ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi, özünde doğal kaynak kullanımının azaltılması, toprağa, suya, havaya verilen zararların minimum düzeye indirilmesini amaçlayan, risk analizleri tabanında kurulan bir yönetim modelidir. Aynı zamanda bu standart, karlılığı korumakla çevre üzerindeki olumsuz etkilerin azaltılması arasındaki hassas dengeyi korumak için tasarlanmıştır. Kuruluşların tamamına gereken özeni göstererek bu hedeflerin her ikisine de ulaşılması amaçlanır.
ISO 14001’in Tarihçesi
ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi Standardı’nın hazırlanması ilk olarak 1992 yılının haziran ayında Rio’ da yapılan dünya zirvesinde alınan kararlara ve Rio Sözleşmesi’nde yer alan prensiplere dayanmaktadır. Rio’ da yapılan dünya zirvesinden yaklaşık 1 yıl sonra, 1993 yılında ISO tarafından, uluslararası çevre yönetim standartlarını hazırlamak üzere, yaklaşık 50 farklı ülkenin temsilcilerinden oluşan bir teknik komite kuruldu. Bu komitenin çalışmaları sonucunda, 1996 yılı eylül ayında ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi standardı yayınlanarak hayata geçirildi. Halen ISO 14001 standardının uygulaması gönüllülük esasına dayanmakla birlikte, yakın bir gelecekte gerek toplumun, gerek uluslararası kuruluşların ve gerekse devletlerin zorlaması ile standardın zorunlu bir uygulamaya dönüşeceği tahmin edilmektedir. Çevre yönetim sisteminin geçirdiği aşamalar aşağıda yer aldığı gibi özetlenebilir:
- 1973’de Avrupa birliği ilkeleri I. Eylem planını yayınlamışlardır (Çevreyi koruyucu önlemleri uygulamaya koymak için)
- 1992’de BS 7750 Standardı
- 1992’de Rio Deklarasyonu
- 1993’de ISO tarafından 14000 ailesi standartlarını geliştirmek için ISO /TC 207.
- Çevresel Yönetim Teknik Komitesi kurulmuştur.
- 1994 TS 9719 standardı (Çevre Yönetim Sistemleri – Genel Özellikler)
- 1996’da ISO 14001 standardı
- Nisan 2005 ISO 14001 güncel versiyon
ISO 14001’in İçindekiler
- Genel gereklilikler
- Çevre politikası
- Uygulama ve işlem planlaması
- Düzeltici ve önleyici faaliyetler
- Yönetimin gözden geçirilmesi
Bütün bunları şirketlerin çevreyi etkileyen yönlerini tanımlayabileceğimiz ve durumlarıyla ilgili çevresel yasaları anlayabileceğimiz anlamına gelir. Bir sonraki adım gelişim için hedef ve bu hedeflere ulaşmak için de sürekli gelişimi sağlayacak düzenli incelemeler içeren bir yönetim sistemi oluşturmaktır. Ardından sistemi düzenli olarak değerlendirebilir ve mümkünse şirketler veya faaliyet gösterilen bölge ISO 14001’e kaydedilebilir.
Kimi İlgilendirir?
Çevresel etki; yerel ve ulusal hükümetler, regülatörler, ticaret birlikleri, müşteriler, çalışanlar ve hissedarlar gibi pek çok kaynaktan gelen o etkiyi en aza indirme yönündeki baskı nedeniyle tüm dünyada önemli bir konu haline geliyor. Tüketici, çevre ve azınlık sosyal toplum kuruluşları (STK’lar), akademik çevreler ve komşular gibi ilgili taraflardan oluşan ve gittikçe genişleyen bir kitleden gelen toplumsal baskı da gittikçe artıyor. Bu nedenle ISO 14001 aşağıdakiler dahil olmak üzere her kuruluşu ilgilendirir:
- Hem küçük, yerel şirketler hem de büyük, çok uluslu şirketler
- Yüksek risk grubundaki şirketler ve düşük risk grubundaki hizmet kuruluşları
- Yerel hükümetler dahil olmak üzere üretim, işleme ve hizmet endüstrileri
- Özel sektör ve kamu sektörü dahil tüm endüstri sektörleri
- Orijinal parça üreticileri ve bunların tedarikçileri
Neden ISO 14001?
Çevre Yönetim Sistemi tüm dünyada ISO 14001 standardı ile bilinmektedir ve ISO 9000 Kalite Yönetim Sistemi Standardından sonra Uluslararası kuruluşlarda tanınması ve uygulanması çok hızlı olmuştur. ÇYS nin kuruluşlarda geliştirilmesinin amacı;
- Ulusal ve/ veya uluslararası mevzuatlara uyumun artırılması
- Çevresel performansın artırılması
- Market Stratejileri:
- Uluslar arası rekabette avantaj sağlaması
- Firma itibar ve pazar payının artırılması
- Maliyet kontrolünün geliştirilmesiyle masrafların azaltılması ve verimliliğin artırılması
- Acil durumlara (deprem, yangın, sel vb.) ve kazalara karşı hazırlıklı bulunarak mesuliyetle sonuçlanan kaza vb. olayların azaltılması
- Kirliliğin kaynaktan başlayarak kontrol altına alınması ve azaltılması
- Girdi malzemeleri ve enerji tasarrufu sağlanması
- İzin ve yetki belgelerinin alınmasının kolaylaştırılması
- ISO 14001 tüm dünyaca bilinen ve kullanılan ortak bir dil olduğundan global pazarda kabul edilirliğin sağlanması ISO 14001
Kalite Terimleri
- SÜREKLİ GELİŞME: Kuruluşun, çevre politikasına uygun olarak genel çevre icraatında gelişmeler sağlamak için kuruluş çevre yönetim sisteminin sürekli olarak iyileştirilmesidir.
- ÇEVRE: Bir kuruluşun faaliyetlerini içinde yürüttüğü, hava, su, toprak, tabii kaynaklar, bitki topluluğu(flora) hayvan topluluğu (fauna), insanlar ve bunlar arasındaki ilişkileri içinde alan ortamdır.
- ÇEVRE BOYUTU: Kuruluşun, faaliyetlerinin, ürünlerinin veya hizmetlerinin çevre ile etkileşime giren unsurlarıdır.
- ÇEVRE ETKİSİ: Çevrede, kısmen veya tamamen kuruluşun faaliyet, ürün ve hizmetleri dolayısıyla ortaya çıkan, olumlu veya olumsuz her türlü değişikliktir.
- ÇEVRE POLİTİKASI: Kuruluşun, genel çevre icraatı ile ilgili niyet ve prensiplerini açıklamak, faaliyet, çevre amaç ve hedeflerle çerçeve teşkil etmek üzere yaptığı beyandır.
- KİRLENMENİN ÖNLENMESİ: Kirlenmeyi önlemek, azaltmak veya kontrol altında tutmak amacıyla yeniden devreye sokmayı, başka işleme tabi tutmayı, işlemde değişiklik yapmayı, kontrol mekanizmalarını, kaynakların etkin kullanımını, malzeme ikamesini içine alabilen her türlü işlem ve uygulamaya başvurulması, malzeme veya ürün kullanılmasıdır.
- SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA: Kısaca, mevcut ihtiyaçları gelecek nesillerin kendi ihtiyaçlarını karşılayabilmelerine engel olmadan karşılayarak kalkınmaktır.
- HAYAT BOYU DEGERLENDİRME: Bir mal ve hizmet sisteminde belirli bir malzeme ve enerjiden elde edilen mal ve hizmetlerle bu sistemin hayat dönemince ortaya çıkan ve doğrudan doğruya sisteme atfedilebilen çevre etkilerine ait bilgilerin toplanması ve gözden geçirilmesiyle ilgili bir usuller dizisidir.